Alergia na nikiel

Właśnie dowiedziałam się, że moja córka jest uczulona na nikiel, czy w związku z tym wszystkie narzędzia kuchenne, takie jak garnki i sztućce stanowią zagrożenie dla jej zdrowia?

Nikiel jest alergenem częściej powodującym uczulenie u kobiet – zwłaszcza młodych niż u mężczyzn. Ocenia się, że 20% populacji kobiet i 6% mężczyzn w Europie Zachodniej jest uczulonych na nikiel. Uczulenie na ten pierwiastek powstaje w wyniku styczności z biżuterią, metalowymi częściami maszyn, narzędziami, monetami, kopertami i bransoletkami zegarków, oprawkami okularów, sprzączkami, guzikami, telefonami komórkowymi, igłami, nożyczkami, nożami i naczyniami kuchennymi. Pierwotną przyczyną alergii jest zwykle przekłuwanie uszu i noszenie tanich metalowych kolczyków. Badania wykazały, że wśród fińskich studentek 42% z przekłuciami skóry jest uczulonych na ten pierwiastek [1].

W 1994 r. wprowadzono Dyrektywę Unii Europejskiej 94/27/EC precyzującą warunki, jakie powinny spełniać wyroby ze stopów niklu, które pozostają w bezpośrednim i długotrwałym kontakcie ze skórą. Określono dopuszczalną szybkość uwalniania jonów niklu w wyniku korozji potowej (0,5 Kg/cm²/tydzień). W przypadku wyrobów ze stopów niklu pokrytych powłokami (m.in. nikiel jest stosowany jako podwarstwa dla cienkich warstw złota), szybkość uwalniania niklu nie może przekraczać tej wartości granicznej po trzech latach ekspozycji w syntetycznym pocie. Graniczna wartość szybkości uwalniania niklu została określona w dyrektywie tak, aby wykluczyć wystąpienie reakcji alergicznych u osób uczulonych na nikiel. W tych warunkach mało prawdopodobne jest uczulenie na nikiel, ponieważ następuje to przy działaniu znacznie większych ilości jonów tego metalu. W Dyrektywie podano wykaz produktów, które muszą spełniać jej wymagania – są to kolczyki, naszyjniki, bransoletki, obrączki, pierścionki, zegarki na rękę, paski od zegarków oraz zatrzaski, guziki i suwaki w odzieży [2].
Porównując szybkości wymywania jonów niklu ze stopów z wartością progową z Dyrektywy 94/27/EC, można określić ryzyko wystąpienia alergii niklowej przy bezpośrednim i długotrwałym kontakcie ze skórą osób uczulonych na ten metal. Na podstawie tej dyrektywy stale odporne na korozję - nierdzewne (wszystkie typy stali) nawet przy długotrwałym kontakcie ze skórą znajdują się w grupie materiałów o bardzo niskim ryzyku wywołania alergii niklowej.

Stale nierdzewne
Stale nierdzewne stosowane na elementy wyposażenia kuchennego bądź przybory kuchenne wytwarza się głównie ze stali austenitycznych, ferrytycznych i martenzytycznych. Ponadto istnieją stale dwufazowe ferrytyczno-austenityczne typu duplex i utwardzane wydzieleniowe stale nierdzewne, ale są one przeznaczone na bardziej odpowiedzialne elementy konstrukcyjne. Stale nierdzewne ze względu na strukturę i tym samym stężenie niklu można podzielić na kilka grup:
 Stale austenityczne, które zawierają nikiel zwykle w udziale ok. 10%. Najpopularniejszymi gatunkami w tej grupie są AISI 304 – EN 1.4301 (zawiera ok 8-10%Ni) oraz AISI 316 – EN 1.4401 (zawiera 10-13%Ni). Z tych gatunków stali często wytwarza się przybory kuchenne, miski oraz garnki.
 Stale ferrytyczne, które nie posiadają niklu lub zawierają bardzo niewielkie stężenie tego pierwiastka. Najczęściej stosowanymi gatunkami stali ferrytycznych są: AISI 430 – EN 1.4016 oraz AISI 444- EN 1.4521, które nie zawierają dodatku niklu. Gatunki te z powodzeniem są stosowane na elementy mebli kuchennych oraz sprzętu AGD, jako alternatywa dla droższych stali austenitycznych typu AISI 304. Ze stali ferrytycznej gatunku 430 są także wytwarzane sztućce kuchenne, np. sieć sklepów IKEA wprowadziła je do sprzedaży w połowie 2003 roku. W tej sieci sklepów duża część sprzedawanych wyrobów ze stali nierdzewnej jest wykonana właśnie ze stali ferrytycznych (niezawierających niklu), które są tańsze oraz wykazują większą stabilność cenową w porównaniu od stali austenitycznych, których cena jest uzależniona od ceny deficytowego niklu. Jest to podyktowane chęcią całkowitego wyeliminowania przez IKEA gatunków austenitycznych i zastąpienia ich stalami ferrytycznymi oraz przeniesieniem większości produkcji do Azji dla zwiększenia rentowności sprzedaży [3].
 Stale martenzytyczne, które podobnie jak ferrytyczne nie zawierają niklu bądź posiadają jego niewielki dodatek. Stale tej grupy są stosowane na noże kuchenne, np. gatunki AISI 410, 420 i 440 – odpowiednio EN 1.4024,1.4021 i 1.4112, które nie zawierają dodatku niklu [4].
Użytkowanie przyborów kuchennych, sztućców oraz innego sprzętu gospodarstwa domowego ze stali nierdzewnych zwłaszcza gatunków ferrytycznych i martenzytycznych nie spowoduje reakcji alergicznych u osób wrażliwych na nikiel, więc posiadane sprzęty kuchenne ze stali nierdzewnych nie będą stanowić zagrożenia dla zdrowia osoby z alergią niklową. Zaleca się jedynie nie kupowanie sprzętów wykonanych z materiałów, których nie można jednoznacznie zidentyfikować pod względem materiału z jakiego zostały wykonane.

Literatura
[1]. M. Kieć-Świerczyńska, Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry Uczulenie na metale cz. 1, Alergia 3/2009, Kwartalnik pod patronatem Polskiego Towarzystwa Zwalczania Chorób Alergicznych, http://alergia.org.pl
[2]. A. Królikowski, Korozyjne uwarunkowania alergii niklowej, www.rynekjubilerski.pl/pokaz.php?id=724
[3]. The ferritic solution, ISSF, http://www.worldstainless.org/About+ISSF/Publications/
[4]. Tablice stali austenitycznych, ferrytycznych, martenzytycznych, www.stalenierdzewne.pl