Sprzęt przeznaczony do kontaktu z żywnością ze stali manganowej
Zakupiliśmy sprzęt przeznaczony do kontaktu z żywnością. Zbadano tą stal spektrometrem i skład wyszedł następujący: Fe - 73,03; Cr - 14,47; Mn - 9,55; Cu - 1,64; Ni - 1,22; Si - 3,6.
Mam pytanie co to jest za stal, bo w tabelach stali nierdzewnych nie mogę jej znaleźć?
Czy to jest stal z serii 200?
Czy nadaje się do kontaktu z żywnością?
W podanej sytuacji proszę poprosić dostawcę sprzętu o pełną charakterystykę gatunku z jakiego wykonano stal. Każda stal otrzymuje certyfikat typu 3.1 potwierdzający skład chemiczny, własności mechaniczne i normę według której została wyprodukowana. Na tej podstawie będzie można jednoznacznie stwierdzić co to za materiał.
W kwestii kontaktu stali z żywnością normy europejskie wyraźnie wskazują we wstępie do norm PN-EN 10088-2 (wyroby płaskie), PN-EN 10088-3 (wyroby długie), które dotyczą stali nierdzewnych ogólnego przeznaczenia, że określenie ogólnego przeznaczenia obejmuje zastosowanie w kontakcie z artykułami spożywczymi –w normach PN-EN 10088-2 i 3 w punkcie 1 Zakres normy (Scope). Na tej podstawie wszystkie stale w nich wymienione nadają się do takiego kontaktu z żywnością. Oczywiście wszystko zależy od dalszego przetworzenia takiej stali do gotowego wyrobu. Z tego względu producent urządzenia zdobywa certyfikat PZH na dane urządzenie, wyrób, (nie na samą stal), które certyfikuje i dopuszcza takie urządzenie do kontaktu z żywnością. Producent może też samodzielnie przedstawić deklarację zgodności z odpowiednimi przepisami UE w zakresie uwalniania metali na dany wyrób na podstawie wykonanych badań.
W normie EN ze stali z dodatkiem manganu mamy tylko 3 gatunki. Żaden z nich nie pasuje do podanego. Poniżej tablica z broszury opisującej gatunki Cr-Mn, w której jest porównanie gatunków europejskich i innych z dodatkiem Manganu [1]. Liczba gatunków z Mn bardzo się rozwinęła i często są produkowane wg norm Chin i Tajwanu, Indii. Wskazówką może być huta z jakiej pochodzi materiał - do tego też konieczny jest certyfikat. Stal należy do grupy stali serii 200, może to by gatunek 203, 204 ale trudno jednoznacznie stwierdzić. Może to być również modyfikacja o innej nazwie handlowej i oznaczeniu w kraju producenta. Ogólnie jest to na pewno stal Cr-Mn.
Tablica 1. Porównanie składu chemicznego gatunków Cr-Mn serii 200 [1]
Generalnie stale Cr-Mn są podobne do stali Cr-Ni (najpopularniejszych w Europie stali 304/316, (1.4301/1.4401)) z tą różnicą że część Ni została zastąpiona przez tańszy Mn. W konsekwencji uzyskujemy tańszy materiał, trochę lepsze własności mechaniczne i gorsze własności korozyjne. W przypadku sprzętu AGD różnica jest znikoma. Elementy nie wystawione na silnie korozyjne środowiska ze stali Cr-Mn z powodzeniem będą pracować przez wiele lat. Sprzęt AGD np. stoły kuchenne nie musi być wykonany z najbardziej odpornych na korozję stali ponieważ jest często czyszczony, ścierany zmywany wodą co polepsza i gwarantuje odporność korozyjną stali. Z drugiej strony nawet zastosowanie klasycznych stali Cr-Ni (304), Cr-Ni-Mo (316) w środowisku silnie korozyjnym np. maszyny do przetwórstwa wysoko solonych wyrobów bez odpowiedniej konserwacji będą ulegać korozji.
Możliwość kontaktu z żywnością jest naturalna dla stali nierdzewnych bez względu czy są to stale Cr-Ni czy Cr-Mn a odporność na korozją zależy zawsze od danego elementu i sposobu jego eksploatacji - typ wyrobów spożywczych. Ponadto możliwość dopuszczenia do kontaktu z żywnością mogą regulować krajowe normy, w których określa się maksymalny poziom uwalnianych pierwiastków stopowych, który jest bezpieczny dla człowieka [1,2].
Wprowadzane do obrotu materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością muszą odpowiadać wymaganiom ogólnym określonym w rozporządzeniu (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Więcej na stronie RP www.gov.pl [4]. W powyższych przepisach wprowadzono pojęcie limitu migracji (SRL-specific release limit) dla metali i stopów stosowanych w materiałach i wyrobach do kontaktu z żywnością. Testy migracyjne wyrobów metalowych wykonuje się zgodnie z rezolucją Rady Europy CM / Res (2013) 9 w jednostkach badawczych mających certyfikację dla takich badań laboratoryjnych.
W zakresie badań nad uwalnianiem pierwiastków stopowych w trakcie kontaktu z żywnością dla stali nierdzewnych wykonano liczne badania. Potwierdzaj one, że poziom uwalnianych metali jest bezpieczny dla człowieka. Warto wspomnieć, że to akurat nikiel bywa najbardziej problematyczny, często powoduje uczulenia. Dla stali Cr-Mn jego udział jest ograniczony. Poniżej link do publikacji podsumowującej badania potwierdzające bezpieczny poziom metali uwalnianych ze stali nierdzewnych w trakcie kontaktu z żywnością [3].
W każdym przypadku warto przypomnieć, że nowe wyroby ze stali nierdzewnych (zwłaszcza garnki) wymagają dobrego oczyszczenia przed pierwszym użyciem, zagotowania wody kilka razy. Taki zabieg ma na celu oczyszczenie powierzchni z wszystkich drobin stali nierdzewnej, które mogły na niej pozostać po etapie produkcji i ustabilizowanie powierzchni także w kwestii uwalniania z niej metali. W literaturze dostępne są badania wskazujące, że po kilkukrotnym zagotowaniu wody (sześć razy) poziom uwalnianych pierwiastków stopowych znacznie spada i stabilizuje się na niskim poziomie. Cały czas poziom uwalnianych pierwiastków znajduje się poniżej dopuszczalnego limitu, w zakresie bezpiecznym dla zdrowia.
Podsumowując podany materiał będzie nadawać się do kontaktu z żywnością ale zawsze dobrze mieć na to odpowiedną deklarację zgodności producenta lub certyfikat PZH na dane urządzenie (nie na stal) ale wyrób końcowy.
Literatura
[3]. Safe Food Preparation Using Stainless Steel, Summary of the report by the KTH Royal Institute of Technology on behalf of team Stainless, www.teamstainless.org